Janus of Ianus (de Romeinen kenden de J niet in het alfabet) is de Oud-Italische god van het begin. Oud-Italisch, want deze god werd al door de Etrusken aanbeden, maar de Grieken kenden hem niet.
Janus was de bewaker van ingangen. Bij woonhuizen, stadspoorten en ook bij de hemeltoegang was hij die de poorten opende en sloot. Hij werd als eerste genoemd in gebed, omdat hij de hemelpoort opende. Ook werd de beeltenis Janus gebruikt bij grenspalen.
Ook was Janus de god van het begin. Bij de start van een onderneming, het begin van de maand, bij het begin van de wereld. Hij speelde daardoor een belangrijke rol bij de schepping.
Janus werd afgebeeld met twee gezichten, eentje die naar voren keek en eentje die naar achteren keek. Zo kon hij beide kanten van de deur, poort en grens bewaken.
In de eerste kalender, die volgends de verhalen door Romulus was vastgesteld, bestond de maand januari niet. Onder Numa Pompilius (opnieuw volgens legendes) werden januari en februari als elfde en twaalfde maand toegevoegd. Onder Gregorius werd de Juliaanse kalender (Julius Caesar wijzigde de kalender voor de derde keer, vanaf nu gebaseerd op de zon en niet op de maan) gecorrigeerd. Pas vanaf dat moment werd januari de eerste maand.
In de Renaissance kreeg Janus een nieuwe betekenis. Zijn gezicht werd symbool voor het verleden en de toekomst in allegorieën op tijd. Hij wordt het begin van het een uitvoerige allegorie op het menselijk leven, waarbij hij de drie schikgodinnen een handvol wol aanbiedt om mee te spinnen. Daarnaast krijgt hij een nieuw attribuut, de slang die zichzelf in de staart bijt. Dit oude symbool staat voor de eeuwigheid, daar waar tijd geen rol meer speelt.
In de beeldende kunst komt Janus bij de Romeinen veel voor als dubbele kop op grenszuilen en bij deuropeningen. In Rome is in 365 na Christus door Constantijn II de Arcus divi Constantini gebouwd. Een quadrifons-poort (vier openingen) van baksteen en bekleed met marmer. Deze poort kreeg later de naam Janusboog.
In de 17e eeuw verbeeldt Giordano in Palazzo Medici-Riccardi in Florence Janus met de drie schikgodinnen. Terwijl Poussin in dezelfde periode Janus afbeeldt als grenszuil in de allegorie van het symbool van het verleden en de toekomst.
Tegenwoordig is Janus als godheid en beeldelement uit onze cultuur verdwenen. Het enige dat wij nog kennen is de maand januari, het begin van een nieuw jaar.
Introductieafbeelding: Poussin, Dansen op de muziek der tijd
