Binnen de wetenschap wordt vaak als basisprincipe aangenomen dat archieven neutraal en zonder vooroordelen zijn samengesteld. Hetzelfde geldt voor statistische gegevens, de meest neutrale basisinformatie die wij kunnen verzamelen. Is dat eigenlijk wel zo, of zijn wij blind geworden voor onze eigen paradigma's (vooraf ingenomen standpunten en onderzoeksvraagstellingen)?

Vanuit de huidige tendens rondom de woke beweging, Black Lives Matter, alsook vanuit de eerdere feministische en homo-emancipatie bewegingen, blijkt dat eerder aangenomen onpartijdige bronnen niet altijd onpartijdig zijn. Dit is een bewustwording die ingegeven is vanuit de antropologie en sociologie. Juist doordat wij als samenleving deze bronnen als onpartijdig beschouwen, hebben wij onbedoeld conclusies getrokken die niet kloppen met de werkelijkheid.

Binnen de kunstwereld wordt gezocht naar manieren om deze weeffout zichtbaar te maken en te corrigeren. Het afgelopen decennium vormt voor een deel van de kunstenaars het archief een dominant onderdeel van hun werk. Zij willen zichtbaar maken hoe wij een archief kunnen interpreteren en welke delen wezenlijk missen. En hoe vaak een archief opgebouwd is op basis van een vooringenomenheid van de samensteller.

De vraag is nu natuurlijk, hoe kun je dit voorkomen of herkennen? De culturele antropologen alsook sociologen bieden hiervoor handvatten. Denk bijvoorbeeld aan het concept huishouden en wat wij onder huishouden verstaan. Tot ver in de jaren 1980 werden homoseksuele paren niet gezien als een huishouden, maar als twee samenwonende vrienden. Dezelfde vragen kunnen we stellen bij studentenhuizen, wanneer spreken wij dan van een huishouden of niet? En als wij statische informatie verzamelen over vrouwen in de samenleving, wie heeft deze informatie samengesteld en tot hoeverre zijn de vrouwen zelf in staat geweest om de gevraagde informatie te geven. Of wanneer wij archieven raadplegen over het slavernijverleden, vonden de samenstellers informatie over de slaven en hoe zij leefden en woonden wel belangrijk genoeg om te bewaren?

Dit principe van vooringenomen zijn bij het samenstellen van archieven, statistieken en andere lijsten en indexen kun je voorkomen door bewust te worden van alle mogelijke invalshoeken die er zijn. Door voorbij te gaan aan de eigen cultuur, gewoonten en leefomgeving en inzicht te krijgen hoe het leven ook anders kan worden ingevuld, gemeten, bewaard en onderzocht.

Afbeelding: Kevin van Braak en Julia Carvalho de Aguiar - Sonsbeek Archief, An archive for the people, by the people (detail). Foto @kapergerlings instituut