Meer dan de mens alleen, een thema dat de laatste jaren veel voorbijkomt in architectuur en beeldende kunst. ‘How Will We Live Together?’ was de veelbetekende titel van de architectuurbiënnale van 2021 onder leiding van Hashim Sarkis. En ook de recente architectuurbiënnale van Rotterdam ‘Nature of Hope’ (2024) benaderde de toekomst met een meer dan mens alleen perspectief. En zelfs bij Manifesta15 (2024) in Barcelona had natuurinclusiviteit een eigen hoofdstuk. Dat ik deze week opnieuw terugkijk naar deze drie exposities, heeft twee oorzaken.
Als bijscholing volg ik twee cursussen aan de Radboud Universiteit bij de opleiding Culturele Antropologie en Ontwikkelingsstudies. Beide vakken gaan over het praktische veldonderzoek, uitgevoerd vanuit de antropologie. Deze week kwam een medestudent met een artikel over de opkomst van meersoorten etnografie (noot 1). Onderzoek dat zich richt op gebieden waar de mens en andere wezens samen leven in een gedeelde ecologie en samen specifieke niches creëren. Simpel samengevat: cultuur en natuur gaan in elkaar over, mens, dier en plant beïnvloeden elkaars leven.
En via LinkedIN kwam een bericht voorbij over een boerderij die natuurinclusief boert, en hun pachtgrond van 36 hectare groot verliest, dankzij een economisch gedreven aanbesteding van de gemeente (noot 2). Hier wint de hoogste bieder, die hiertoe gedreven is om te voldoen aan de stikstofeisen. En een gemeente die op zoek is naar extra inkomsten om het tekort uit het gemeentefonds te ondervangen. De verliezer is de natuurinclusieve boer. [Mijn bericht werd ingehaald door de feiten, de hoogste bieder heeft zich teruggetrokken en de bestaande boer mag blijven]
Het geheel leidde tot een antwoord op een eerdere vraag van mijzelf. Waarom de kunst- en architectuurwereld zo vaak terugkomt op onderwerpen als ongelijkheid, natuurinclusief denken, regeneratief (ver)bouwen, duurzaamheidsvraagstukken, enzovoort? Wij zijn daar nu toch wel bewust van? Met de eerste tekst dacht ik, wauw, al sinds de jaren ’80 komt dit onderwerp naar voren met concrete analyse en ideeën, opnieuw een bevestiging van mijn vraag.
En het voorbeeld van de natuurinclusieve boerderij gaf mij het antwoord. Voordat wij daadwerkelijk natuurinclusief denken én handelen, moeten er zoveel andere facetten aan onze cultuur veranderen, dat kost tijd, veel communicatie en herhaling. En misschien nog belangrijker: een nieuw toekomstperspectief waarin niet economische welvaart als ideaal wordt gezien, maar het welzijn van flora en fauna, met de mens als onderdeel van dit geheel.
1. S. Eben Kirksey en Stefan Helmreich, ‘The emergence of multispecies ethnography’, in Cultural Anthropology, vol. 25, issue 4, pp 545-576
2. https://sleutelstad.nl/2025/02/01/doek-lijkt-te-vallen-voor-boerderijen-in-boterhuispolder-en-kagerzoom/
©Foto: KaperGerlings Instituut. Werk: Studio Ossidiana, Variations on a bird cage, 2021