Staan wij aan de vooravond van een historische gebeurtenis, begin 2025? Welke glazen bol gaat ons de toekomst voorspellen? Staan wij nu aan de kant van goed of kwaad? Gelukkig heb ik geen Tesla en ons X kanaal staat al heel lang stil. Maar ja, Instagram, Facebook, YouTube, vliegreisjes, er is nog genoeg waarbij de toekomst misschien hoofdschuddend op terugkijkt. Had ik mij in 2025 niet beter kunnen inlezen, al die kleine lettertjes in de voorwaarden. Hij las toch ook het nieuws?

Terugkijken naar het verleden met de kennis van nu, geeft dat wij het verleden geen eerlijk proces geven. Wat wist iemand destijds, hoe bereikbaar waren de feiten, wie schreef het nieuws en was die krant wel voor iedereen beschikbaar?

Dus vol met goede voornemens van een neutrale houding stond ik deze week in het Nationaal Archief met twee dikke dozen uit het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR). Ik was een van de vroege aanmelders om de stukken in te zien van mijn opa. Zijn naam stond op de lijst die op 1 januari dit jaar beschikbaar kwam op de website van het Nationaal Archief.

Geen idee wat ik kon verwachten, niemand in de familie wist wat er was gebeurd in de oorlog rondom mijn grootvader. En om nu direct met de moed in de schoenen zijn dossier door te nemen, leek mij geen goed plan. Midden in de stapel lag dan zijn map. Een officiële map met allerlei invulvelden, opties en extra informatie. Voorwaardelijk was onderstreept, maar bleek later één van twee opties te zijn, geen van beiden aangevinkt of weggestreept. Alleen bij ‘Beschuldigd van’ stond met de handgeschreven NAD.

Dus weg die neutrale houding, hij is beschuldigd van NAD. Wat is NAD? Iemand? En achter mij al verzuchtingen van andere bezoekers: ‘Dat is toch vrij ernstig’ en ‘het is allemaal wel veel zo’. In ieder geval, mijn opa zit dus in CABR met een eigen dossier. In 10 onderdelen (allen papier en enkelzijde beschreven) was het verhaal van de klacht, het proces-verbaal en eindconclusie samengevat. Ja, klacht, geen aanklacht. Mijn grootvader was geen collaborateur. Uit het proces-verbaal bleek dat hij was onderdoken in 1944 voor tien maanden, omdat hij weigerde de Hitler-groet te brengen bij zijn werkgever, de Nederlandse Arbeidsdienst (NAD). De klager dacht dat zijn NAD uniform een NSB uniform was. Hij vroeg om zijn klacht te laten vallen, het betrof hier het verkeerd interpreteren van een uniform. Mijn grootvaders zaak was gesloten.

Achteraf gezien zou ik graag bij de online namenlijst willen vermelden: onschuldig! Ik kreeg thuis de vraag of ik in de zaal ‘Joepie’, ‘Gelukkig’ of ‘Onschuldig’ had geschreeuwd.
Vooraf dacht ik, zijn dossier zegt niets over mij. Maar toch, als hij gecollaboreerd had met de bezettingsmacht of lid was geweest van de NSB, dan had ik dit niet geschreven.

Nu hoop ik dat ik vanuit de toekomst gezien aan de goede kant van de lijn sta. Dat mijn digitale archief niet onverhoopt wijst naar een verkeerde beslissing. Maar ja, had Hitler de oorlog gewonnen, dan stond mijn grootvader nu niet bij onschuldig maar schuldig. Geschiedenis wordt geschreven door de winnaars, ongeacht welke mening zij zijn toegedaan. Laat die glazen bol maar achterwege, ik leef vandaag.

©Foto: KaperGerlings Instituut. Werk: Marta Minujín, The Parthenon of Books, 2017, Kassel (Documenta14)