In 2024 vindt de 60^ste kunstbiënnale van Venetië plaats en zoals gebruikelijk heeft de organisatie ruim anderhalf jaar voor de start (eind 2022) de curator en een jaar voor het begin (medio 2023) het thema van de komende biënnale bekend gemaakt. En ook volgens gebruik wordt ook bij deze editie de uniciteit van de curator en het thema benadrukt. Maar, en dat is voor deze editie zeker niet onbelangrijk, de biënnale heeft een koerswijziging gemaakt die juist de uniciteit van de curator en het thema tot gevolg heeft.

Waarom een curator?
Allereerst een stukje context in het belang van de curator en een thematische expositie. In 1968 ontstond er onder kunstenaars frustratie over en vervolgens protesten tegen de programmering van de 34^ste kunstbiënnale van Venetië. Over de voorgaande decennia was deze tentoonstelling de graadmeter geworden voor de eigentijdse kunst. Als je hier wordt gepresenteerd, dan tel jij of de stroming waarbinnen je werkt, mee in de kunst.
Alleen in 1968 had de Italiaanse kunststroming Arte Povera de kunstmarkt bestormd en vormden de kunstenaars binnen deze groep de sensatie van 1968. Alleen, door het voorbereidende werk van de biënnale, waren zij niet vertegenwoordig op de kunstexpositie in Venetië. Hoe kan je dan zeggen, was de frustratie van de kunstenaars, dat je dan dé kunstenaars van het moment presenteert, als deze makers niet zijn vertegenwoordigd? Het gevolg was dat meerdere kunstenaars werk terugtrokken van de Biënnale en de verschillende prijzen werden geweigerd door de kunstenaars.

Een gevolg van dit protest was dat bij de editie van 1970 de prijzen werden losgelaten (en pas in 1986 weer werden opgepakt), vanaf 1972 de biënnale thematisch werd georganiseerd en in 1973 werd de gehele organisatie gedemocratiseerd. Juist de introductie van het thematische concept, zorgde dat de curatoren een steeds belangrijkere rol gingen spelen. In 1972 werd de 5^e Documenta georganiseerd onder leiding van Harald Szeemann, die een meer verteller-kunstenaar principe toepaste. Deze manier van tentoonstelling maken, gaf de curator meer zeggenschap en de kunst kreeg meer een verdiepende rol bij een thematisch vraagstuk. Het proces dat in gang werd gezet, zorgde dat de curatoren een steeds belangrijkere rol gaan spelen bij de opbouw van een kunstexpositie. En dat de expositie niet zozeer een graadmeter is voor de eigentijdse kunst, als meer een reflectie op eigentijdse vraagstukken.

Met die gedachte in ons achterhoofd, krijgt de huidige curator van de komende Venetiaanse kunstbiënnale meer betekenis. Want waren voorheen de curatoren vooral blanke mannen, later vrouwen en een enkele zwarte (Okwui Enwezor), met het aantreden van Cecilia Alemani (Italiaanse vrouw) in 2022 en voor de architectuurbiënnale eerst de Libanese architect Hashim Sarkis (2019) en in 2023 de Schots-Ghanese architecte Lesley Lokko is verandering gekomen en de organisatie kijkt naar de curator en de betekenis van de tentoonstelling. Wil je de eigentijdse vraagstukken beantwoorden, dan is het ook van belang om te kijken naar wie deze vraagstukken oproept en beantwoord. Worden de betrokkenen wel gerepresenteerd en is het dan misschien de taak van de Biënnale om juist een inclusieve blik op deze vraagstukken te bieden? Het antwoord werd voor de huidige directie een volmondig ja.

Adriano Pedrosa
Voor deze biënnale betekent dat een curator die buiten de westerse kunstmarkt werkt, maar geen vreemde is voor deze markt. De Braziliaanse Adriano Pedrosa (58), artistiek directeur bij het Museu de Arte de São Paulo Assis Chateaubriand – MASP is de curator voor de 60^ste kunstbiënnale van Venetië. Met zijn ervaring in de Zuid-Amerikaanse kunstwereld en exposities over diverse onderwerpen van gevoelige thema’s zoals de Brazilaanse geschiedenis (2022), vrouwengeschiedenis (2019), geschiedenis van de sexualiteit (2017) en Afro Atlantische geschiedenis (2018), weet hij de balans te vinden tussen de vraag, het dominante perspectief en de achtergestelde verhalen. Bovendien heeft hij gewerkt als co-curator van 27ste Biënnale van São Paulo (2006), curator van InSite_05 (San Diego Museum of Art, Centro Cultural Tijuana, 2005), artistiek directeur van de 2^e  Triënnale de San Juan (2009), curator van 31st Panorama da Arte Brasileira-Mamõyaguara opá mamõ pupé (Museu de Arte Moderna, São Paulo, 2009), co-curator van de 12^e Istanbul Biennial en curator van het paviljoen van São Paulo op de 9^e Shanghai Biennale (2012). Een uitgebreide ervaring met grote internationale expositie.

Het thema
Voor deze 60^ste biënnale is het door hem gekozen thema Stranieri Ovunque - Foreigners Everywhere of in het Nederlands, Overal Vreemdelingen. Pedrosa zit een wereld waar iedereen een buitenstaander is. Zij, jij en wij, iedereen heeft weleens een moment waarin men het gevoel heeft er niet bij te horen.
De titel is ontleend aan een kunstwerk uit 2004 van het collectief Claire Fontaine dat met neonlicht in verschillende talen Foreigners Everywhere vormden én aan het Turijnse collectief Stranieri Ovunque dat in het begin van de 21ste eeuw vocht tegen xenofobie en racisme in Italië.

De curator kiest voor deze biënnale kunstenaars die altijd de buitenstaander zijn, vluchtelingen, expats, minderheden, mensen in diaspora of verbannen zijn. En daarbinnen komen ook kunstenaars aan bod die wel binnen de eigen cultuur leven, maar minder zichtbaar zijn in de kunstwereld zoals de queer kunstenaars, autodidactische kunstenaars, outsiders en de inheemse kunstenaars die behoort tot de culturen van voor de kolonisatie van hun gebied.
Met deze expositie probeert Pedrosa de vragen te beantwoorden: Wie is nu de vreemdeling? En is de vreemdeling wel zo vreemd?

En wat nog meer?
De Venetiaanse biënnale is ieder jaar groot. Naast een expositie die door de hoofdcurator wordt georganiseerd, zijn er ruim 60 landen die ieder een eigen expositie organiseren. Zo’n 30 landen hebben een eigen paviljoen in de Venetiaanse Giardini, de vaste tentoonstellingsplek die al sinds het begin van de Biënnale in 1895 in gebruik is. Ongeveer 30 andere landen huren een plek op de Arsenale, de voormalige mariniershaven aan de noordzijde van de stad, dat sinds 1980 in gebruik is als tentoonstellingsplek voor de biënnale. En dan zijn er nog landen en NGO’s die een paleis, kerk of expositieruimte huren in de historische binnenstad van Venetië.
Al deze organisaties proberen met hun expositie aan te sluiten op het thema van de Biënnale, terwijl iedere organisator een eigen curator heeft. Hierdoor krijg je een diverse expositie, door heel Venetië heen, die op hoofdlijnen een gezamenlijk onderwerp centraal stellen en daarnaast een geheel eigen invulling.
En naast de biënnale organiseren de vele musea in Venetië unieke exposities die allen op zichzelf al een reden zijn om Venetië te bezoeken.

Met die gedachte kun je stellen dat de Venetiaanse biënnale zelf ook vol vreemdelingen zit die allemaal hun verhaal willen vertellen en laten zien. Dat maakt dit een van de grootste kunstexposities ter wereld die bij iedere editie geheel anders is, op dezelfde locaties in Venetië.

©Bannerafbeelding KaperGerlings Instituut, paviljoen Oostenrijk tijdens de 59ste Biënnale van Venetië, Jakob Lena Knebl en Ashley Hans Scheirl, Soft Machines and Her Angry Body Parts, 2022

Ga mee naar de Biënnale van Venetië in 2024

KaperGerlings Instituut organiseert samen met SRC Reizen meerdere reizen naar de kunstbiënnale van Venetië in 2024. En jij kunt mee!
Met deze reis bezoek je onder leiding van drs. Job Gerlings en Ralph Kaper, directeuren van het instituut, de hoofdexpositie van curator Adriano Pedrosa en de vele landenpaviljoens op de Giardini en in de Arsenale. Daarnaast bezoek je meerdere paviljoens in de stad en heb je de tijd om zelf de museale collecties te bezoeken en exposities die je nog gemist hebt.

Meer informatie en boeken