Een wezenlijke verandering in de architectuur op de grens van de Middeleeuwen en de Renaissance is de opkomst van de villa. Dit type woonhuis raakte sinds de val van de Romeinse keizers in ongebruik en werd vervangen door kastelen en stadswoningen. In de regio’s rondom Florence, Venetië en Rome verrezen diverse nieuwe villa’s op landgoederen. Vooral bij de Florentijnse huizen van de Medici-familie is de ontwikkeling van burcht naar villa goed zichtbaar.
De afkeer van de stad en de verheerlijking van het leven op het platteland verdwenen grotendeels na de val van het Romeinse Rijk. Onder invloed van Francesco Petrarca’s Vita Solitaria (1346) kwam de waardering voor het plattelandsleven echter opnieuw tot leven. Al in het midden van de 14e eeuw schreef Giovanni Villani over de vele huizen rondom Florence, en in 1348 trokken veel rijke stedelingen naar hun buitenverblijven om de pest te ontlopen.
Van deze 14e-eeuwse villa’s is geen enkel exemplaar bewaard gebleven, maar de 15e-eeuwse Medici-villa’s rondom Florence geven ons een goed beeld van de ontwikkeling. De eerste huizen van de familie vertonen nog kenmerken van middeleeuwse kastelen, mogelijk beïnvloed door het stadspaleis van de Gonzaga-familie in Mantua, dat als een versterkt paleis tegen de stad aan werd gebouwd. De vroegste Medici-villa’s in Trebbio en Cafaggiolo volgen deze trend.
Villa's in Trebbio en Cafaggiolo
Deze twee villa’s, gelegen in de Mugello-regio ten noorden van Florence, werden gebouwd tussen 1427 en 1433. De vermoedelijke architect, Michelozzo di Bartolomeo, ontwierp ook het stadspaleis Palazzo Medici-Riccardi in Florence. De villa’s hebben kenmerkende uitkragende omgangen langs de dakranden en kantelen op de lagere muren. In een akte uit 1456 wordt de villa in Cafaggiolo beschreven als een woonplaats met fortificaties, voorzien van torens, een gracht en een ophaalbrug.
Deze villa’s dienden verschillende doelen. Ze fungeerden als opslagplaatsen voor agrarische productie, als veilige investeringen naast de stedelijke markt en het bankierswezen, en als toevluchtsoorden tijdens pestepidemieën en stedelijke opstanden. In 1433 werd de Medici-familie tijdelijk verbannen, wat mogelijk aanleiding gaf tot de versterkingen van de villa’s. De omliggende boerderijen boden onderdak aan vertrouwelingen om de omgeving veilig te houden. Daarnaast voorzagen de landerijen in de voeding van de familie en haar hofhouding.
Villa in Careggi
In 1417 kocht de familie de villa in Careggi, die een andere functie had dan de villa’s in Mugello. Dit buitenverblijf, op slechts enkele uren rijden van Florence, werd gebruikt voor korte uitstapjes en staatsaangelegenheden. Hier ontving Francesco Sforza in 1439 een audiëntie, en later gebruikte Lorenzo il Magnifico de villa om te herstellen van ziekte. Tussen 1430 en 1540 werd Careggi verbouwd, opnieuw onder leiding van Michelozzo. Het ontwerp combineert een conservatieve, vestingachtige stijl aan de stadzijde met een meer open, all’ antica stijl aan de tuinzijde. Dit weerspiegelde de politieke strategie van de Medici: een verborgen machtspositie enerzijds en zichtbare autoriteit anderzijds.
Villa in Fiesole
De villa in Fiesole, gebouwd in 1455 in opdracht van Cosimo de’ Medici voor zijn zoon Giovanni, was compacter en niet verbonden met landbouw. Dit maakt het de eerste villa die volledig voldeed aan de klassieke definitie van een villa, in tegenstelling tot eerdere Medici-landgoederen. De locatie werd gekozen vanwege het panoramische uitzicht, waarvoor een indrukwekkende onderbouw werd geconstrueerd. Michelozzo had hier geen beperkingen door bestaande vestingmuren, wat hem de vrijheid gaf een open ontwerp te realiseren. De villa had een dubbele loggia met verbinding naar de tuin en was volledig geometrisch opgezet, met een lichte en verfijnde uitstraling.
Deze villa belichaamt het concept van de villa suburbana, zoals beschreven in De re aedificatoria (1485) van Leon Battista Alberti. Alberti baseerde zijn ideale villa op de geschriften van Vitruvius uit de 1e eeuw v.Chr. Hij stelde dat een villa op een hoogte moest liggen voor een statige uitstraling, met licht en een tuin rondom. Dit idee werd later door de Medici verder uitgewerkt bij hun villa Poggio a Caiano.
Villa Poggio a Caiano
In 1474 erfde Lorenzo de’ Medici het landgoed Poggio a Caiano, waarmee hij terugkeerde naar het klassieke concept van een villa met agrarische functie. In 1485 gaf hij architect Giuliano da Sangallo de opdracht een nieuwe villa te ontwerpen, geïnspireerd door Alberti’s geschriften. Het ontwerp bevatte een monumentale ingang in de vorm van een tempelfront en stond op een verhoogd platform met keukens en voorraadkamers. Dit verhoogde de visuele impact van het gebouw, waardoor het zich losmaakte van het landschap en een statussymbool werd.
De plattegrond van Poggio a Caiano werd ontworpen volgens een symmetrisch assenstelsel. Bezoekers werden door de entreehal geleid naar de ontvangsthal, waarbij zij via open doorgangen een doorkijk hadden naar meerdere vertrekken en uiteindelijk op het landschap uitkeken. Dit innovatieve ontwerp weerspiegelt Alberti’s invloed en de groeiende politieke ambities van de Medici. De ontvangsthal, met proporties van 2:1, diende als verlengstuk van de privévertrekken en versterkte de publieke rol van de familie.
De bouw van Poggio a Caiano werd gestopt na de dood van Lorenzo in 1492 en de ballingschap van de Medici onder het bewind van Savonarola. Desondanks bleef het ontwerp bepalend voor de Florentijnse villabouw tot ver in latere eeuwen.
Conclusie
De villa’s van de Medici-familie tonen een fascinerende ontwikkeling van middeleeuwse versterkingen naar elegante buitenverblijven die dienden als statussymbolen, toevluchtsoorden en politieke statements. Van de functionele agrarische villa’s in Mugello tot de verfijnde villa suburbana in Fiesole en de monumentale grandeur van Poggio a Caiano: deze gebouwen belichamen de verschuivingen in architectonische en maatschappelijke idealen van de Renaissance.
Wil je dieper ingaan op de invloed van de Renaissance op de architectuurgeschiedenis en ontdekken hoe deze tijdgeest nog steeds zichtbaar is in hedendaagse ontwerpen? Schrijf je dan in voor de Verdiepingscursus Architectuurgeschiedenis: Tijdvak Renaissance tot en met de Verlichting en ontdek de verhalen achter de gebouwen die de loop van de architectuur voorgoed veranderden. Ga mee op deze reis door de tijd en leer de taal van de architectuur lezen en begrijpen!
Architectuurgeschiedenis van de Renaissance en Verlichting
Ben je geboeid door deze Renaissance architectuur? Dan is deze verdiepingscursus iets voor jou! Van de vroege Renaissance tot het einde van de 18e eeuw, de classicistische periode volledig uitgediept.
Direct naar deze cursus
Architectuurgeschiedenis van 0 tot nu
Vind je dit een leuk thema en wil je je breder oriënteren op de geschiedenis van de architectuur? Dan is deze cursus een mooie start.
Direct naar deze cursus