De architectuurbiënnale van Venetië 2021 valt op door het hoge theoretische gehalte ten opzichte van voorgaande edities die meer praktisch van aard waren. Met de titel 'How Will We Live Together' heeft curator Harsim Sarkis een groter thema willen oppakken dat het gebouw overstijgt. Zijn expositie legt de vraag neer bij onze manier van leven en onze verwachtingen. Elk bezoek aan deze biënnale is net zoals bij de vele voorgaande edities altijd te kort.
De tentoonstelling leest als een boek met vele hoofdstukken en paragrafen. En lezen is hier wat er veel van je verwacht wordt. Dat is ook wezenlijk anders dan men dacht bij de aanloop naar deze manifestatie die dankzij de pandemie extra lang was. Sarkis benadert deze tentoonstelling als een wetenschappelijk onderzoek met vraagstellingen, thesis en vervolgvragen. Want wezenlijke eindconclusies worden niet gegeven, wel vele uitwegen, ideeën en opties.
Daarom niet een blog met een overzicht van wat je kunt of had kunnen zien, maar eerder een opzet van een eindconclusie op basis van de getoonde concepten.
De wereld die Sarkis ons voorschotelt is er één van vrijheid, gelijkheid en broederschap voor mens, natuur, dieren, buitenaardse wezens en alles dat leeft en door ons niet gezien wordt. De architect dient zich bewust te zijn van het effect van zijn ontwerp op alles dat leeft en de aarde als geheel. In de expositie worden wij bewust gemaakt van de andere levende wezens en architectuur die inclusief is én deels gerealiseerd is dankzij kunstmatige intelligente. Opvallend zijn daarin de kunstenaarsbijdragen van onder meer Peju Alatise en Lucy McRae als inspiratie voor de ander en de AI.
Het samenleven met andere wezens, betekent ook dat wij open moeten staan voor andere visies over samenleven. Demografie is niet meer de standaard statistieken en biedt juist vele nieuwe mogelijkheden. Huishoudens bestaan niet meer uit vader, moeder en kind(eren) maar misschien juist uit meerdere gezinnen, woongroepen of andere vormen van gezamenlijk wonen. In de voorstellen komen vooral flexibele woonvormen naar voren. Ruimten die uitgebreid kunnen worden of juist kunnen inkrimpen, delen van gezamenlijke voorzieningen zoals tuinen, woonkamers en washokken.
En het samenleven levert nieuwe gemeenschappen op. Gemeenschappen die mogelijk anders denken over wonen en misschien zelfs buiten de aarde verblijven. Zoals een concept van Skidmore Owings en Merrill en het European Space Agency met woningen op de maan. Sarkis vraagt zich af wat stedelijkheid en burgerschap dan feitelijk is. Zichtbaar belang wordt de flexibiliteit van de bouwmaterialen, de openheid van gebouwen en steden voor natuur en het loslaten van de vaste functies in vaste gebouwen.
Met de overstap van de Arsenale naar het tweede deel van de expositie in de Giardini verandert de tentoonstelling ook van aard. Op de Arsenale staat de onderzoeksvraag centraal, in de Giardini komt het protest of de schreeuw naar oplossingen. Met de subtitel As one planet heeft Sarkis werken verzameld over nieuwe werelden die samenwerken, architectuur, mens, natuur en dieren gelijk. Ontwerpen die daadwerkelijk zich aanpassen op de klimaatveranderingen. Maar ook enkele aanklachten over de vluchtelingen en het conflict tussen Palestina en Israël, bekeken vanuit de positie van de onderdrukte mens.
Zijn eindstuk is samengebracht onder de titel Across Borders, waarmee Sarkis een pamflet lijkt te schrijven. Een manifest voor grensoverstijgende oplossingen, loslaten van landsgrenzen, zelfgecreëerde grenzen en uit onze tunnelvisies stappen. De oproep is hier een blik naar de aarde als geheel, kijk naar het effect van al ons doen en laten op de aarde zelf. Het manifest van Sarkis is hier geen weeklaag over onze daden, maar een reeks aan nieuwe visies gericht op oplossingen. Een wereldwijd natuurreservaat, het kweken van verdwenen planten, een nieuwe visie op ons eigen tijdperk.
De kernvraag How Will We Live Together? wordt deels beantwoord met dit slotakkoord. Het is een ideëel verhaal dat veel van de mens vraagt en ook het moeilijkste punt van dit vraagstuk onbenoemd laat. De vele culturele verschillen die de vele verschillende visies op de urgente vraagstukken voeden bieden kansen en zeker ook drempels. De drempels waarvan Sarkis juist wil dat wij daar overheen stappen, de drempels die onze identiteit bepalen en dat zijn ook de drempels die wij opwerpen als onze eigen identiteit en visie bedreigd worden. Vrijheid, gelijkheid en broederschap werkt erg goed als iedereen hetzelfde denkt en voelt. Deze architectuurbiënnale laat een ideale wereld zien van gelijkgestemden, waarin juist de paar werken die schuren zo pijnlijk laten zien dat wij nog niet met elkaar in gelijkheid samenleven.