Veel teksten met niet alledaagse woorden, een verwarrende thematiek en weinig beeldmateriaal dat naar buiten komt. De 15^e Documenta in Kassel maakt het ons als buitenstaander niet makkelijk. Tijd voor een korte uitleg in gewone mensentaal. Want de Documenta heeft wel een onderwerp gekozen, waar wij veel van kunnen leren.

En eerst, wat is de Documenta? Deze kunsttentoonstelling wordt één keer in de vijf jaar in Kassel (Duitsland) georganiseerd en duurt elke keer exact 100 dagen. Dit is de 12e editie. Omdat deze tentoonstelling maar één keer in de vijf jaar wordt georganiseerd, ziet de kunstwereld deze expositie als een mooi overzicht van de kunstontwikkeling over een langere periode. Maar, sinds de jaren '70 heeft elke tentoonstelling een thema, waardoor de expositie niet meer alle belangrijke kunstenaars van dit moment laat zien. De organisatie wil graag dat de tentoonstelling een symbolische spiegel is op de sociaal-maatschappelijke vraagstukken van nu. Vijf jaar geleden, in 2017, was dit de ongelijkheid in de samenleving met nadelige gevolgen voor vrouwen, gehandicapten, mensen uit de LHBTI+ gemeenschap en mensen die niet blank zijn en niet zijn opgegroeid in de Westerse wereld (West Europa en Noord-Amerika). Dit jaar heeft de organisatie een curator aangesteld die op zoek is naar een oplossing voor deze ongelijkheid.

De curator (de man of vrouw die de tentoonstelling bedenkt, de kunstenaars uitnodigt en zorgt dat de kunst wordt gemaakt en tentoongesteld) is dit jaar een groep. Het zijn de 8 leden van het Indonische kunstenaarscollectief ruangruppa. Zij hebben in West-Europa positieve reacties gehad op hun tentoonstelling in 2016 in Arnhem, de Sonsbeekmanifestatie. Ruangruppa is gewend om samen te werken, ideeën uit te wisselen en om andere mensen te betrekken bij hun projecten. Dus de groep is vaker groter dan 8 mensen. Ruangruppa is vrij vertaald uit het Indonesisch een kunstruimte of ruimtelijke vorm. Zij willen met hun kunstwerken en projecten zorgen dat sociale en maatschappelijke uitdagingen in de stad worden opgelost door te denken en werken buiten de vaste kaders. Omdat te kunnen, vragen zij altijd specialisten uit andere vakgebieden om hen te adviseren en met hen samen te werken. Dat zijn onderzoekers en kunstenaars die werken in sociale wetenschappen, politiek, technologie en medische wetenschappen en veel andere vakgebieden. Ruangruppa werkt vooral in Jakarta in Indonesië.

Voor de Documenta in Kassel wil ruangruppa werken vanuit een samenwerking, een coöperatie. Het thema dat zij de tentoonstelling hebben gegeven is Lumbung. Een lumbung is een Indonesische rijstschuur, waar de dorpeling de rijstoogsten in opslaan en later weer eerlijk onder alle dorpsbewoners verdelen. Ruangruppa heeft bedacht dat in Kassel in deze lumbung geen rijst wordt opgeslagen, maar ideeën, kennis, mankracht, fondsen (financiëel en andere bijdragen van buitenaf) en andere hulpmiddelen die mensen handig vinden om te gebruiken. De Kasselse dorpsbewoners zijn de kunstenaars en kunstenaarscollectieven die werk maken speciaal voor de tentoonstelling die op 18 juni start.

Ruangruppa heeft ook bedacht, dat als elke kunstenaar iets kan geven voor in de lumbung en er ook iets uit krijgt, dan is het organiseren van de tentoonstelling ook een gezamenlijke opdracht van de kunstenaars en de curatoren. Om te voorkomen dat de deelnemers te veel werk krijgen, heeft ruangruppa de kunstenaars opgedeeld en samengebracht in kleinere groepen. Deze groepen zijn zo samengesteld, dat uit iedere tijdzone (wel hele grote tijdszones) op aarde, een kunstenaar in de groep aanwezig is. Zo krijg je geen groep met mensen die allemaal hetzelfde denken, maar juist mensen die allemaal een andere cultuur hebben en nieuwe ideeën kunnen brengen.

De kleine groepen en ook de gehele organisatie, inclusief ruangruppa, werkt vanuit het idee van vriendschap, solidariteit en gemeenschap. Het idee is, dat de kunstenaars samen met de kleine groep waarin zij zijn ingedeeld, werken aan nieuwe kunstwerken. Dat ze elkaar kunnen vragen voor hulp, elkaar nieuwe ideeën kunnen geven en ook op een positieve manier elkaar kunnen adviseren.

Het hogere doel van ruangruppa is, dat deze samenwerkingsverbanden die leiden naar de kunsttentoonstelling Documenta15 langer blijven bestaan dan de kunsttentoonstelling zelf én de bezoekers inspireren om ook te gaan werken als gemeenschap. Waarbij vriendschap, solidariteit en gemeenschap de leidende uitgangspunten worden voor onze samenleving als wereldbevolking naar een vreedzame eerlijke en gelijkwaardige toekomst. En dat wij als bezoekers leren leven in en met de samenleving.

Persoonlijk ben ik erg enthousiast over de gekozen invalshoek van de kunst en de nieuwe mogelijkheden van samen leven ruangruppa presenteert. Daarom ben ik ook erg benieuwd naar hoe dit wordt uitgewerkt in een tentoonstelling en afzonderlijke kunstwerken. Een spannende Documenta met zeer waarschijnlijk vele nieuwe kunstuitingen en veel inspiratie.

Wil je jouw bezoek aan de Documenta15 beter voorbereiden met meer uitleg over het thema, toelichting op hoe de tentoonstelling is ingericht, welke ideeën de kunstenaars zelf hebben ingebracht en hoe je het beste de verschillende locaties kunt bezoeken? Schrijf je dan in voor onze lezing hedendaagse kunst - Documenta15 in Kassel (2022).