Met de titel The Laboratory of the Future presenteert de Ghanees-Schotse Lesley Lokko de wereld van Afrika en de Afrikaanse diaspora. Haar basisvraag is tweeledig: op welke manier hebben Afrikanen en de Afrikanen in diaspora de wereld van de architectuur beïnvloedt én wat kunnen wij van hen leren voor de toekomst? In de praktijk draait deze expositie vooral voor de westerse wereld om 'de ander'. Zij die in de loop van de geschiedenis geen plek kregen of werden erkend om hun expertise. Dit levert een expositie die een ander perspectief geeft op wat architectuur ook kan zijn.
Wie een tentoonstelling vol maquettes verwacht, komt bedrogen uit. Lokko heeft een expositie samengesteld waarin kunst en architectuur elkaar versterken. De kunst om nieuwe gezichtspunten te presenteren, de architectuur om antwoorden te bieden en haalbare alternatieven. Zij start haar verhaal met 16 makers (architecten en kunstenaars) die werken in Afrika of zichzelf tot de Afrikaanse diaspora rekenen. Iedere bijdrage wil laten zien hoe zij andere inspiratie vinden en zo tot een eigen Afrikaanse beeldtaal komen. Makers die deels nieuw zijn voor de biënnale zoals Kéré Architecture, Adjaye Associates en atelier masōmī, en makers die al eerder in Venetië of op andere grote westerse tentoonstellingen werk hebben gepresenteerd zoals Ibrahim Mahama, Hood Design Studio en Cave_bureau.
De tentoonstelling wordt daarna voortgezet met een presentatie die Lokko samenvat onder de titel Dangerous Liaisons. Stuk voor stuk bijdragen die benadrukken dat Afrika wezenlijk het ondergeschoven kindje is. Meerdere makers laten zien hoe zij herinneringen, identiteit en design met elkaar verbinden, om zo tot een ontwerp te komen dat gebruikers betrekt en verbindt. Flores & Prats Architects maken letterlijk hun werkproces zichtbaar met een installatie bestaande uit werktekeningen, schetsen, verslagen en vervolgontwerpen over hoe zij tot een renovatie van een bestaand gebouw komen. Wolff Architects laten hun werkproces zien als een doorsnede van een aardlaag. BDR Bureau and carton 123 architecten nemen ons mee in hun ontwerpproces en hoe zij samenwerken met collega's en de eindgebruikers.
Opvallend is de grote nadruk op collaboratie, coöperatie, inclusiviteit en reflectie. Lokko bouwt hiermee verder door op vraagstukken die tijdens de architectuurbiënnale van Venetië in 2021, de Liverpool Biennial 2021, Documenta15 in 2022 en de kunstbiënnale van Berlijn in 2022 naar voren werden geschoven. De scheve balans tussen het Westen (lees West-Europa, Noord-Amerika en Australië + Nieuw Zeeland) en andere culturen, de vele aannames, de vooringenomenheid en dat wij toe zijn aan nieuwe ideeën om uit de onbalans te komen waarin wij nu leven. Lokko presenteert hier niet dé oplossingen, wel een open venster op mogelijke andere ideeën.
Dat is wat beklijft bij deze architectuurbiënnale. Minder architectuur, meer inclusiviteit en een frisse blik op hoe wij samenleven. Vooral handvatten om koloniale ideeën, koloniale geschiedenis te benaderen en op te nemen in het ontwerp. En een gedegen presentatie, dat voor het bouwen waarbij wij minder fossiele brandstof en koolstof gebruiken, Afrika wezenlijk een werelddeel is met oude tradities die effectief, milieuvriendelijk en duurzaam zijn.
Deze oplossingsgerichtheid én het bewustmaken over hoe vast wij zitten in onze denkkaders, komt ook terug bij de landenpaviljoens. De Verenigde Staten, Spanje, Duitsland, Turkije en Polen geven ons een spiegel over ons denken over sloop, data, plastic, landbouw en afval. Nederland en Oostenrijk laten zien hoe moeilijk de verandering is, met prachtige ideeën op macroniveau, die op microniveau bij de praktisch uitvoer vastlopen op regels, instituten en bereidwilligheid van anderen.
Deze architectuurbiënnale gaat over hoop, dat veranderen niet moeilijk is en waar een wil is, dat daar ook zeker de weg is. Lesley Lokko start in de Arsenale met een quote van Anatole France, die voor mij deze gehele biënnale samenvat: "Alle veranderingen, zelfs die waarnaar wij het langst verlangd hebben, hebben hun melancholie; Voor dat wat wij achterlaten is een deel van onszelf; we moeten het ene leven sterven, voordat wij het andere kunnen beginnen."