Documenta ! Kassel ! Ja !
Mij onder laten dompelen in wat er zoal speelt binnen het gesprek
dat kunstenaars middels dat wat we kunst noemen
met de hen omringende wereld voeren.
Goede herinneringen heb ik daaraan. Document 7, Rudi Fuchs.
1982. Ik was als een jonge spons.

Documenta ! Kassel ! Ja !
Mij opnieuw onder laten dompelen in het beeldend verslag
van hoe jongere generaties in deze, onze, nerveuze tijdspannen staan.

Als beeld scheppend mens ben ik gewoonlijk wat spaarzaam met invloeden vanuit de hedendaagse kunstwereld tot mij te nemen. Dit omdat ik al van een rijk binnenleven geniet. Voor deze vijfjaarlijkse update wilde ik wel ruimte maken. Had wel zin in een verjongingskeur. Wilde bovendien na al die minder optimistische berichtgevingen in de media over Document 14, vanuit eigen ervaring een mening kunnen vormen. Mijn devies was: Vooral positief blijven.

Een drie daags bezoek aan Kassel bleek een emotionele rollercoaster te zijn met de uitkomst van een verrijkt besef dat niets vanzelfsprekend is en de wereld nog groter is dan ik dacht.

Kassel is net als andere steden, een plek waar mensen wonen, werken, verlangen, zorgen en dromen najagen. En voor een bezoeker, in vergelijk met Amsterdam, aangenaam ontspannen. Met hoofdwegen die te breed zijn om als voetganger over te steken zonder eerst op groen licht te wachten. Het kunnen zien van het, deze stad omringende, landschap relativeerde telkens weer de wat al te samengebalde vragen in mijn hoofd naar aanleiding van het bekijken van al dat wat de curatoren van deze wereld tentoonstelling ons aangeboden hebben.

Op het plein voor het Fridericianum staat een zwart metalen geluidsinstallatie van …. Pope.L waaruit, veel te hard, een bewering het plein op gefluisterd wordt. Een Nederlandssprekende man verteld zijn metgezellen met hoorbare genoegdoening dat ook dit werk onbegrijpelijk voor hem is. Vrijwel meteen daarna wordt het enthousiasme in diezelfde man gewekt doordat er een Saab cabriolet voorbij rijdt. Donker blauw. Zwart leren bekleding. “Kijk die auto heb ik ook!"

Ieders hersenen werken nu eenmaal vanuit dat wat het al weet. Kunst als aanleiding om te genieten van die herkenningen en de randen van al dat weten te verkennen en op te rekken.

Rudy Fuchs is nu 75 jaar.

Nu heb ik iets met het fenomeen, Beginnen.
Dus als iets nog niet is wat het uiteindelijk wel zal gaan worden.
Document 14 onder leiding van de Poolse kunstcriticus en curator Adam Szymczyk lijkt onze aandacht echter naar dat wat reeds heeft plaatsgevonden te willen trekken. En dan niet alleen wat zich bij ons, Europa en bij onze bevrijder, Noord Amerika, heeft afgespeeld, maar ook ver daarbuiten.
Szymczyk’s voorkeur lijkt uit te gaan naar de donkere kant van de mens. Bewijzen van die kant van de medaille middels foto’s, kasten vol verboden of gestolen boeken die vooral dicht blijven. Zelfs een middels specie tot een muur gefixeerde verzameling boeken ontbreekt niet.  Propaganda films waarvan het geluid dusdanig gemanipuleerd zijn dat de aandacht naar het medium zelf gaat. Ook (de rol van) (verdwijnende) taal komt veelvuldig aan bod.

160 Kunstenaars en minstens even zoveel kunstwerken. Als verweest bij elkaar in hallen waarin de menselijke maat zoek is en musea die, eenmaal binnen, verrassend strakke muren hebben, waar de komende maanden een stroom van mensenlijven op zoek zijn naar herkenning van hetgeen ze reeds ‘weten’ terwijl de oorsprong van menig artefact het verlangen naar erkenning lijkt te zijn. “Zie mij.” “Leer van mij.”  “Zorg dat dit niet meer zal gebeuren.“

Blootgesteld aan herinnering van zoveel onrecht activeert wel mijn schuldgevoel, maar zonder dat daarbij schaamte vrij komt waardoor het schuldgevoel niet wil beklijven en ‘handelen’ uitblijft.

Vlakbij de Orangerie staat een man met een meer dan mens lange, ranke stok waarbij het bovenste deel wit geschilderd is. Uit zin in avontuur vraag ik de beste man wat de rede is dat hij daar zo staat. Natuurlijk had ik wel al ingeschat dat hier een kunstenaar aandacht vraagt voor zijn kunst. Dan legt hij mij zijn ‘principes’ uit.  De witte verf bedekt vier eerder door hem aangebrachte kleurlagen verf. Met gepaste interesse vraag ik door. Met gepaste afstand geeft hij antwoord.
Dan haalt hij een aantekenboekje uit de binnenzak van zijn netste colbert om naast foto’s van zijn eigen vooral door de kleur wit gedragen minimalistische werk, ook een gekopieerde tekst te laten zien van Lao Tzu:

Die Wanderlungen des Sinns
Der SINN erzeugt die Einheit
Die Einheit erzeugt die Zweiheit
Die Zweiheit erzeugt die Dreiheit
Die Drieheit erzeugt alle Geschöpfe.
Alle Geschöpfe haben ein im Rücken das Dunkle
und umfassen das Lichtte,
und der unendliche Lebensatem gibt ihnen Einklang

Kort, heel kort maar, lijken de dingen samen te vallen.
Even lijkt er een consensus bereikt waardoor het gesprek stokt.
“De Documenta is te veel op problemen gefocust”, zegt hij nog.
Daarbij wijzend richting het Fridericianum.

Ik zag de beklemmende, 3 minuten durende video registratie van een niet Westers uitziende man, smal gezicht, gebruinde huid, baard, donker colbert, die zich op de rug van een op handen en knieën kruipende man met opgestroopte blouse mouwen langs een riviertje in het bos laat vervoeren, van de kunstenaar Thanassis Totsikas. Tegelijkertijd vond in het park een trouwerij plaats.

Mijn verlangen was om verrast te worden door mijn eigen respons op de kunstwerken die ik life te zien zou krijgen. Dat wonder vond nauwelijks plaats. In plaats daarvan verwarring.

Eenmaal weer thuis bekijk ik de foto’s van details van kunstwerken waar ik in Kassel wat mat langs geschoven ben. Zo ingekaderd, losgerukt van hun oorsprong, context  en vrij van mijn eigen verwachtingen, zijn deze fragmenten opeens meer in staat mij te raken. Gelukkig maar. Even was ik bang dat het uit was met de liefde. Maar nee. Ik bespeur zelfs de behoefte om opnieuw naar Kassel te gaan om, nu gerichter, die kunstwerken te bezoeken die als zacht gemurmel in mijn bewustzijn blijken te zitten.

Als je iets wilt pakken, moet je het heel even loslaten.
Als je iets wilt loslaten, moet je het heel even pakken.
Met de lieve groeten van Lao Tzu.

Kunstenaar Mattie van der Worm verzorgt enkele lezingen Hedendaagse kunst bij KaperGerlings. Daarnaast cureert hij een drieluik-tentoonstelling bij Studio Omstand in Arnhem . Het laatste deel is te bezichtigen tot en met 27 augustus 2017. Werk van Mattie van der Worm is te vinden op zijn website www.mattievanderworm.nl

Artikel afbeelding: Mattievanderworm - bruidspaar
Beeldmateriaal gallerie: ©Mattievanderworm