Op 23 november 2023 is de film Napoleon met Joaquin Phoenix in Nederland in première gegaan. Voor liefhebbers van historische films en kostuumdrama een lust voor het oog. Films als deze zorgen voor een hernieuwde interesse in de geschiedenis, alsook voor een interpretatie van een historisch figuur vanuit een eigentijdse en culturele kijk. In hoeverre is een aangepast verhaal juist goed of een risico voor ons beeld van het verleden?
Napoleon is een modern heldenepos, in de kern volledig opgebouwd naar het Amerikaanse model van een filmheld. Een man die van onderaf (self made) opklimt via de sociale ladder naar de hoogste positie. Dat verbonden aan veel militair geweld en een liefdesspel met zijn Josephine. Alleen het einde van Napoleon, in de film niet vermeden, laat zien dat de schrijvers moeite hebben met een gevallen held. Tenzij de gevallen persoon als een antiheld wordt gepresenteerd, zoals in deze film de onthoofding van Marie-Antoinette misselijk makend echt wordt verbeeld.
Door het leven van Napoleon terug te brengen naar veel spektakel, sluit deze aan bij wat vele bioscoopbezoekers gewend zijn. Grootse veldslagen (prachtig in beeld gebracht), ontberingen, strategie en politiek getouwtrek op het slagveld en daarbuiten. Met Josephine als femme fatale, wordt keurig vastgehouden aan het beeld van de vroeg 19e-eeuwse roddelpers.
De film past in de traditie van historiestukken. Ongeacht het medium, schilderij, beeldhouwwerk, foto of film, de makers kiezen vooral voor de succesverhalen, de overwinningen en de bloeiperiode van de held. De feiten delven hier het onderspit. Dat is ook het geval met Napoleon, buiten de grote lijnen, wordt veel van leven overgeslagen en hopt hij van veldslag naar veldslag. Het gemak waarmee soldaten de oorlog in werden gesleurd en werden opgeofferd is een beeld dat hier zeer overweldigend verbeeld wordt en achterblijft. De reden waarom deze soldaten bereid waren om zich op te offeren voor Napoleon en zijn boodschap, dat verdwijnt volledig op de achtergrond. In het thuisfront speelt Napoleon vooral een door Josephine bespeelde man.
De drijfveren van Napoleon, zijn soldaten en de Fransen als geheel, zijn volledig achterwege gebleven in deze film. En dat is in onze huidige tijd juist het deel van de geschiedenis dat als les kan dienen. De bekende boodschap die de fundamenten vormt van de Westerse wereld: vrijheid, gelijkheid en broederschap. En het spel van Napoleon ging over deze drie-eenheid. Want wie heeft de vrijheid om te bepalen hoe de wereld wordt bestuurd? Wie is er gelijk aan wie en wat is dan broederschap? Door tactisch te spelen, gerichte communicatie, werd elk deel specifiek van belang voor een andere doelgroep. Vrijheid voor de vroegere horigen en slaven, gelijkheid voor de boeren en burgers en broederschap als onderling verbond. Zijn actieve deelname aan de veldslagen gaf hem een sterke positie onder de soldaten. En door vele doorgevoerde veranderingen in de vele gebieden die hij veroverde, kreeg hij draagvlak onder de lokale bevolking. De heersende adel vreesde Napoleon, aangezien hij symbool stond voor het einde van hun heerschappij en privileges.
De film Napoleon raast door de geschiedenis en selecteert de momenten die groots op beeld kunnen worden gebracht. In die snelheid gaan er ook zaken mis, zoals afstanden benoemen op basis van mijlen in plaats van kilometers, terwijl Napoleon het metrische stelsel ingevoerd heeft. Of Waterloo plaatsen in België, wat vanuit nu geografisch correct is, alleen destijds bestonden les Belges wel als bevolking, maar België niet als land. Een ander facet in de opnames zijn de locaties. Alle plekken bevinden zich in het Verenigd Koninkrijk. De architectuur is enigszins anders dan in Frankrijk, net als het lichtval. Het is jammer dat de daadwerkelijke verblijven van Napoleon (de meesten zijn nu museum en daarmee goed bereikbaar voor een filmteam) buiten beeld zijn. Omdat de kroning van Napoleon ook gebaseerd is in een Engelse omgeving (Kathedraal van Lincoln) en de ceremonie veel weg heeft van de kroning van koning Charles III, en daarmee Brits, geven de filmmakers een eigenaardige boodschap: Napoleon liet zich leiden door de Engelse architectuur, cultuur en gebruiken, de Engelse monarchie is het toonbeeld voor Europa. Niets is minder waar. Frankrijk vormde tot het begin van de 19e eeuw hét voorbeeld van het adellijke hofleven. De Franse architectuur en kunst werden door heel Europa nagevolgd en bepaalden zelfs ruim na de val van Napoleon de Europese (en Britse) smaak.
Wil je deze film gebruiken als historische context, dan mis je veel diepgang, extra achtergrond en uitleg. Gaat de film over sfeerimpressie en over het gevoel hoe wij een slagveld, of beter gezegd een slachtveld, ten tijden van Napoleon zouden ervaren, dan is deze film een goed startpunt. Dankzij deze toespitsing op zijn leven, krijgt de film vaart en dynamiek. Hopelijk zet de film jonge bezoekers aan om meer te willen weten over Napoleon en zijn werkelijke verhaal. Of juist een cursus geschiedenis. Want we kunnen veel leren over ons gezamenlijk verleden, veel meer dan alleen cijfers over het aantal doden en overwinningen in een oorlog.
©Afbeelding: Atelier van François Gérard (1770–1837), portret van Napoleon I, ca 1805 - 1815, Coll. Boymans Van Beuningen, Rotterdam
Studeer geschiedenis bij KaperGerlings
Wil jij ook met ons mee op pad of verdiepen in een onderwerp?
Direct naar ons geschiedenisaanbod