Deze zomer mocht ik tweemaal de expositie Les Très Riches Heures du Duc de Berry bezoeken in Château de Chantilly / Musée Condé. De tentoonstelling werd relatief laat bekendgemaakt, waardoor de betrekkelijk kleine ruimte goed bezoekbaar bleef. Het was een unieke kans om de originele werken van de Gebroeders van Limburg van dichtbij te bewonderen. Maar zijn zij echt de grote meesters van hun tijd? En doet deze tentoonstelling recht aan hun beroemde werk?
Het 7.000 hectare grote landgoed van Château de Chantilly, met zijn enorme stallen, paardenracebaan, uitgestrekte bossen, tuinen en imposante kasteel, maakt de Jeu de Paume – een recent gerestaureerde tennisbaan uit 1756 die nu als extra tentoonstellingsruimte voor het Musée Condé dient – bijna klein. Toch past alles precies in deze ruimte. Vergeleken met andere tentoonstellingen over vergelijkbare thema’s en unieke kunstobjecten – denk aan exposities over Vermeer of Jeroen Bosch – was het hier niet druk. De ruimte had ook niet veel meer bezoekers kunnen herbergen.
Soms voelde de expositie daardoor krap aan, misschien ook omdat de curatoren een compleet verhaal wilden vertellen. Niet alleen toonden zij het unieke getijdenboek van hertog Jean de Berry, maar schetsten zij ook een tijdsbeeld van de beeldende kunst die hij in opdracht liet maken en gaven zij een indruk van zijn librije.
Dat is juist de meerwaarde van deze tentoonstelling: de grotere context waarin het getijdenboek wordt geplaatst, waardoor de uniciteit van het werk van de Gebroeders van Limburg duidelijk zichtbaar wordt. De spanning wordt mooi opgebouwd. De tentoonstelling begint met de vraag hoe Les Très Riches Heures du Duc de Berry in Chantilly terecht is gekomen, met een korte verdieping in het leven van de koper, hertog Henri d’Orléans, hertog d’Aumale.
Vervolgens wordt snel de overstap gemaakt naar hertog Jean de Berry, de opdrachtgever van het boek. Aan de hand van een gisant uit de kathedraal van Bourges wordt de man geïntroduceerd, waarna vooral zijn boekencollectie centraal staat. En hier begint het bijzondere: De Berry bezat ongeveer 400 boeken in zijn librije, en de curatoren hebben hun best gedaan om een groot deel daarvan samen te brengen en te exposeren.
De op thema gerangschikte manuscripten, allemaal op perkament, geven een goed beeld van de vele boekverluchtingen, onderwerpen en de eigentijdse wereldvisie. Alle toelichtingen zijn wel in het Frans, wat voor de gemiddelde Nederlander een leuke uitdaging is. Bijzondere bijbels, specula en zelfs drie werken van Christine de Pizan – een vrouwelijke schrijfster die een groot deel van haar boeken opdroeg aan hertog De Berry – passeren de revue.
Om het uiteindelijke boek goed te kunnen waarderen, worden ook de acht andere getijdenboeken van hertog De Berry getoond. Daarnaast word je meegenomen in de artistieke ontwikkeling van de makers: de Gebroeders van Limburg, Barthélemy van Eyck en Jean Colombe. Deze drie (eigenlijk zes, als je de gebroeders als individuen telt) hebben allen aan Les Très Riches Heures gewerkt. Ander werk van hen wordt hier getoond, evenals werken waardoor zij zijn beïnvloed en waarop zij zelf invloed hebben gehad.
Uiteindelijk kom je uit bij het daadwerkelijke boek. In een halve cirkel worden 22 pagina’s getoond waar de Gebroeders van Limburg aan hebben gewerkt, met in het midden de rest van het enorme boek. Dankzij de introductie en de toelichtingen bij de bladen, word je meegenomen in welke delen door de Gebroeders zijn geschilderd en wat door Van Eyck en Colombe is aangevuld. Zo zie je tijdsontwikkelingen, veranderingen in de doelstelling van de boekverluchtingen en verschuivingen in onderwerpen. En natuurlijk de verschillende handtekeningen van elke maker.
Les Très Riches Heures du Duc de Berry is een mooi opgezette, informatieve en verrassende expositie. Vooral de hoeveelheid vijftiende-eeuwse manuscripten, gecombineerd met een gedegen uitwerking van het oeuvre van de makers van het boek, maakt de tentoonstelling compleet. Juist door deze zorgvuldige opbouw ontdek je waarom de Gebroeders van Limburg én Les Très Riches Heures du Duc de Berry tot op de dag van vandaag geroemd worden.
