Hoe architectuur en stedelijke planning onze idealen weerspiegelen.

Is het je weleens opgevallen dat alle nieuwbouwwijken in Nederland zo op elkaar lijken? Dat wanneer je in Nijmegen Lent staat, dit net zo goed Leidsche Rijn bij Utrecht, Vathorst bij Amersfoort of Amsterdam Nieuw-West kan zijn? En dat dit ook geldt voor middelhoge bebouwing, zoals bij de Zuidas in Amsterdam, de wijk Feijenoord in Rotterdam en woonwijken in Helsinki, Kopenhagen, Berlijn en vele andere steden?

Het kopiëren van anderen is zo oud als de mensheid zelf. Ons kopieergedrag is een uiting van de behoefte om bij een persoon of groep te horen. Uiterlijke kenmerken weerspiegelen iemands welvaart en/of sociaal-maatschappelijke positie. Dit geldt ook voor architectuur. Specifieke ontwerpen sluiten aan bij ons beeld van welvaart, sociale status en een toekomst die we al dan niet als begeerlijk beschouwen.

Omdat het moeilijker is om de eigen tijd te doorgronden, helpt het verleden ons om patronen te herkennen en daarvan te leren. Voor onze huidige tijd biedt het classicisme – waaronder de Renaissance, de Barok en de architectonische visies van de 18e en 19e eeuw – een nuttige spiegel. In deze lange periode, vanaf de 15e eeuw tot de rommelige afbouw in de 19e eeuw, kwamen politieke mogendheden op en vielen systemen om. En telkens weer keerde architectuur terug als uitdrukking van macht.

Neem bijvoorbeeld het 15e-eeuwse Noord-Italië, waar de kringen rondom de vorstelijke huizen van Urbino, Milaan, Ferrara en Mantua, evenals de handelaren in Florence en Venetië, hun woningen omvormden tot Romeins geïnspireerde gebouwen. Door de herintroductie van Cicero en Vergilius in het onderwijs werd de oude Romeinse politiek als voorbeeldpolitiek gezien. Deze hernieuwde blik op de Romeinse wereld bracht ook de teksten van Vitruvius in een nieuw daglicht. Een architect die het navolgen waard was.

Paleizen, woningen en stadskantoren kregen een Romeinse uitstraling, ofwel door het gebruik van stijlelementen zoals zuilen, architraven, kapitelen en rondbogen, ofwel door de vormgeving van ruimtes, maatverhoudingen en gebouwindelingen. Binnen deze ontwikkeling kopieerden opdrachtgevers elkaar. Architectuur werd een symbool van welvaart en sociale status.
Dit patroon zien we terug in de classicistische architectuur van circa 1580 tot 1700, de Barok. De katholieke kerk gebruikte een specifieke architectuur om bezoekers te overweldigen en te overtuigen van het ware geloof. Toen de politieke macht van de kerk en de Duitse keizer in 1648 werd beteugeld, nam de Franse koning Lodewijk XIV de stijlkenmerken van de kerkelijke architectuur over om zijn macht te bevestigen. Dit leidde tot een veelvoud aan kopieën van het Paleis van Versailles door andere Europese vorsten, die hun positie als gelijkwaardige heersers wilden verbeelden.

Als we dit vertalen naar onze eigen tijd, wat zegt dat dan over onze architectuur? De wijken die ik noemde, zijn niet gebouwd voor koningen en prinsen, maar ze verbeelden wel onze culturele identiteit. Het hebben van een eigen woning met tuin wordt als ideaal gezien. Omdat wij geleerd hebben dat uniformiteit niet aansluit bij ons individualisme, hebben de meeste wijken verschillende gevels. Binnenin zijn deze huizen echter vaak beangstigend hetzelfde. Het wonen in een moderne nieuwbouwwoning met voor- en achtertuin, schuur en/of garage past in ons beeld van een succesvol leven. Maar we willen meer, dus bouwen we moderne grachtenpanden (zie Helmond of Java-eiland in Amsterdam). Daarnaast geldt New York als het ultieme beeld van een echte stad, waar de meest succesvolle (lees: rijke) mensen wonen. Daarom krijgen wij appartementenblokken à la New York, zoals de wijk Little C in Rotterdam of de torens bij Utrecht Centraal Station.

Het verleden laat zien hoe wij als mensen onze omgeving naar onze idealen vormen en verklaart hoe wij zijn gekomen waar we nu staan. De ideeën van Donald Trump om overheidsgebouwen weer in classicistische stijl te ontwerpen, de gevoeligheden rondom de renovatie van het Haagse Binnenhof en het benoemen van presidentiële woningen als paleizen, behoren allemaal tot de traditie om aan te sluiten bij illustere voorgangers en de verbeelding van de positie van de gebruiker en opdrachtgever.

Cursus architectuurgeschiedenis van de Renaissance t/m Verlichting

Wil je meer leren over de classisistiche architectuur? Meld je dan aan voor deze cursus.

Direct naar deze cursus

Reis - Architectuur in Venetië

Ben je geboeid door de eigentijdse architectuur en ben je benieuwd voor welke opgaven de architectuur en stedenbouw oplossingen zoeken en bieden? Dan is deze reis voor jou! In 6 dagen bezoek je Venetië met meerdere eigentijdse architectonische toepassingen in de stad, de 19e architectuurbiënnale en de grote expositie van het European Cultural Center.

Direct naar deze reis

©Afbeelding: Paleis van Versailles, Villa di Poggio a Caiano nabij Prato (Italië) en wijk Little C in Rotterdam.